روابط کمّی بین حجم مخروط‎افکنه‎ها و ارتباط آن با تکتوتیک فعّال (نمونه‎ی موردی: حوضه‎ی آبخیز کویر دق سرخ در ایران مرکزی)

مخروط‎افکنه‎ها یکی از مهم‎ترین لندفرم‎های کواترنری شمرده می‎شوند که می‎توان از آنها به‎عنوان پدیده‎ایی ژئومورفیک، در شناخت میزان فعّالیّت‎های تکتونیکی بهره جست. در این پژوهش نخست، مخروط‎افکنه‎های حوضه‎ی آبخیز دق سرخ در ایران مرکزی از نظر تعداد، مساحت و نحوه‎ی پراکنش در ارتباط با ویژگی‎های فیزیکی حوضه‎های آبریز بالادست، همچون مساحت، طول، ارتفاع کم، متوسّط و مطلق محاسبه شد. سپس تلاش گردید بر اساس رابطه‎های موجود، ارتباط معناداری میان میزان فعّالیّت‎های تکتونیکی و حجم مخروط‎افکنه‎ها و مساحت حوضه‎ی آبریز آنها برقرار شود. در گام بعد با استفاده از 6 شاخص ژئومورفیک، میزان فعّالیّت‎های تکتونیکی منطقه (lat) ارزیابی شد. پارامترهای (s)، (r)، (h) با استفاده از نرم‎افزارهای arc gis وauto cad به‎دست آمد. نتایج پژوهش نشان داد، گرچه بین عوامل حجم مخروط‎افکنه‎ها (v) و مساحت حوضه‎ی آبخیز بالادست (ba)، می‎تواند روابط معنادار بالایی وجود داشته باشد، اما در محدوده‎ی مطالعاتی، مساحت حوضه‎های بالادست مخروط‎افکنه‎ها (ba) تأثیر معناداری بر حجم آنها (v) ندارد؛ بنابراین با مطالعه‎ی ویژگی‎های زمین‎شناسی، استخراج لایه‎ها و روی‎هم‎اندازی محدوده‎های حوضه‎های آبریز بالادست، محدوده‎ی مخروط‎افکنه‎ها و گسل‎ها، مشخّص شد. بررسی ها نشان داد وجود گسل در حوضه‎های بالادست مخروط‎افکنه‎ها تأثیر زیادی در افزایش حجم آنها ایفا کرده، به‎گونه‎ای که در هر حوضه، بالاترین مقدار عامل v مربوط به مخروطی است که در حوضه‎ی بالادست آن گسل وجود دارد. بنابراین عامل تکتونیک نقش اصلی در افزایش یا کاهش حجم مخروط‎افکنه‎ها داشته و مساحت حوضه‎ی بالا دست(ba) ، به‎عنوان یک عامل فرعی شمرده‎ می‎شود.